1. şərqdə dövlətin təsərrüfat həyatını tənzimləməsi ilə formalaşan istehsal üsuludur ki, burada dövlət torpaq üzərində tam olaraq hakimiyyətə sahibdir. təsərrüfatda, istehsalda bu cür münasibətləri ilk dəfə olaraq karl marks şərh etmişdir ki, o da bunu asiya istehsal üsulu, yaxud da asiya despotizmi olaraq qeyd edir. belə ki, orta əsrlərdə avropada hakimiyyət nə qədər avtoritar səciyyə daşısa da, torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət qalmaqda idi və bu da cəmiyyətə müəyyən dərəcədə azadlıq verir, insanların imkanlarını genişləndirirdi. o dövrdə kənd icmaları, monastrlar torpaq üzərində hakimiyyətə malik idilər. və onların işinə qarışmaq imkanlarından məhrum idi.
lakin şərqdə vəziyyərt fərqli idi. dövlət torpaqların əsas hakimi hesab olunurdu. ayrı-ayrı şəxslər torpaqda işləsələr, ondan istifadə etsələr də, torpağın sahibi dövlət hesab olunurdu. maraqlıdır ki, təsərrüfatda və istehsalatda bu cür münasibətlərin formalaşması şərq xalqlarının dünyagörüşü, etiqad etdikləri dinlər və müxtəlik təlimlərlə əlaqədar idi. məsələn, islam şərqində allah bütün torpaqların hakimi hesab olunurdu və xəlifə, sultan onun yerdəki nümayəndələri olaraq qəbul olunduğundan, xəlifənin bu torpaqlara sahiblik etməsi tamamilə normal hesab olunurdu və kimsə etiraz edərsə, sanki allaha qarşı üsyan etmiş kimi olurdu. yaxud da çində imperator bütün torpaqların hakimi idi və məlumdur ki, çin 2000 il ərzində konfutsiçiliyin təsiri altında olmuşdur. və burada konfutsiçiliyin nüfuzu buna şərait yaradırdı. konfutsiçilikdə xüsusi avtoriteti olan şəxsə ondan aşağə olan təbəqə itaət etməli idi və bu həmin təlimin başlıca prinsipi hesab olunurdu. buna görə də, xalq imperatoru bütün torpaqların əsas sahibi kimi qəbul etməyə məcbur idi.
həmçinin çar rusiyasında da, bu cür istehsal üsulu hökm sürməkdə idi. hakimiyyət kilsə tərəfindən müqəddasləşdirilmiş, çar bütün torpaqların qanunu sahibi qəbul edilmişdi. çox maraqlıdr ki, sovet hakimiyyətinin əsas ideologiya olaraq qəbul etdiyi marksizm bütün cəmiyyət sferalarında tətbiq edilsə də, marksdan ağızdolusu danışılsa da, marksın məhz "asiya istehsal üsulu" həmişə kölgədə qalmış, araşdırılmamışdı. səbəb isə sadə idi, çünki sovet hakimiyyəti dövründə istehsal münasibətləri marksın "asiya istehsal üsulu"na yaxın idi. və bu sahədə tədqiqat aparanlar ciddi təzyiqlərə, təqiblərə məruz qalır, hətta repressiyalardan belə yan keçə bilmirdilər. məhz buna görə də ssri dağılana kimi marksın bu baxışları gizlədilmiş, sovetlər dağıldıqdan sonra, arxivdən yavaş-yavaş üzə çıxarılmağa başlamışdı.